Sistemle Kurulan Bağ

Yaratıcı platformlar, yürüttükleri programların ya da topluluklarıyla kurdukları ilişkilerin ötesinde, çok daha büyük bir sistemin içinde var olur. Hiçbir platform kendi başına, izole bir yapı değildir. Aksine, sürekli değişen politik, ekonomik, sosyal ve kültürel sistemlerle etkileşim hâlindedir. Bu sistemleri okuyabilmek, onlarla ilişki kurabilmek — gerektiğinde bu sistemlere mesafe alabilmek ya da onları dönüştürmeye çalışmak — dayanıklılık için temel bir yetkinliktir.

Bu yetkinliğe “sistem okuryazarlığı” diyebiliriz. Bu; sistemin nasıl işlediğini, kararların nerelerde alındığını, görünür ya da görünmez güç ilişkilerini, dışlayıcı yapıların nasıl sürdüğünü, değişimin kimler tarafından nasıl tetiklendiğini ve sizin bu yapıların neresinde durduğunuzu görebilmeyi içerir. Bazen dahil olmayı, bazen dahil olmamayı seçebilmeyi; bazen yer açmayı, bazen gerilimleri göze alarak pozisyon almayı gerektirir.

Bu okuryazarlık aynı zamanda manzarayı “okuyabilmeyi” içerir. Ekosistemde:

• Kim hangi rolü oynuyor?

• Hangi alanlar kalabalık, hangileri boş?

• Hangi aktörler merkezî konumda, hangileri görünmez?

• Hangi bölgelerde ya da bağlamlarda farklı dinamikler işliyor?

Bu tür gözlemler; sadece gözlem değil, stratejik konumlanma, ilişki kurma ve müdahale becerisi açısından da yol göstericidir.

Yaratıcı platformlar için sistem okuryazarlığı çoğu zaman üç iç içe geçmiş halka üzerinden işler: topluluk, yerel ekosistem ve ağlar.

• Topluluk: Seni sen yapan, işini anlamlı ve mümkün kılan yakın çevre.

• Yerel ekosistem: Seni doğrudan etkileyen kurumlar, yapılar ve politikalar bütünü.

• Ağlar: Ulusal ya da uluslararası düzeyde karşılaştığın, ortak öğrenme ve kaynak paylaşımı alanı.

Bu katmanlar arasında geçiş yapabilmek, aralarındaki ilişkiyi kurmak ve derinleştirmek; yalnızca hayatta kalmanı değil, sistem içinde yerini sağlamlaştırmanı ve gerektiğinde dönüştürücü bir aktör olmanı mümkün kılar.

Topluluk, yaratıcı platformların varlık sebebidir. Ancak bu ilişki çoğu zaman sanıldığı kadar net, sabit ya da eşit değildir. İlk başta “birlikte yol yürüyelim” dediğiniz insanlarla hâlâ bir yol arkadaşlığı var mı? Yoksa o ilişki zamanla, habersizce, tek yönlü bir hizmet verme hattına mı dönüştü?

Bazen topluluğunuzu çok iyi tanıdığınızı düşünürsünüz. Ama gerçekten onların hayatlarının içinde misiniz? Zamanlarını, geçim dertlerini, fiziksel ve duygusal sınırlılıklarını, öğrenme biçimlerini, güven kurma yollarını biliyor musunuz? Onların size ne kadar ihtiyacı var sorusunu sormadan önce, sizin onlara ne kadar gerçekten temas ettiğinizi, sizinle olmak için nelerden vazgeçtiklerini, ne kadar yer açtığınızı düşünmek gerekir.

Bu ilişkiyi tanımlarken “program katılımcısı”, “etkinlik izleyicisi” gibi tanımlar yeterli değildir. Gerçek bir topluluk, hem size hem birbirine bağ kurar. Bu bağ zamanla güven üretir, yön verir, kararları ortaklaştırır. Böyle bir ilişkide yalnızca siz bir şey sunmazsınız; onlardan öğrenirsiniz, onların ihtiyacından önce seslerini tanırsınız.

Ama bu bağ kendiliğinden oluşmaz. Kurmak zaman ister. Kaybetmek ise çok kolaydır. Bu yüzden topluluk ilişkisi, kişisel sezgiyle değil; birlikte üretimi mümkün kılan yapılarla, açık ve tekrarlanabilir mekanizmalarla kurulmalıdır. Geri bildirim döngüleri, topluluğun da içerik üretici olabildiği alanlar ve karar süreçlerine katılım gibi yapılar bu bağı güçlendirir.

Durup baktığınızda:

• Topluluğunuzun ne kadarına gerçekten dokunuyorsunuz?

• Topluluğun değişim hikâyelerinde siz ne kadar varsınız?

• Yaptıklarınız onların gündelik hayatında bir yere denk geliyor mu?

• Topluluk tarafından sahiplenilen, dönüştürülen ya da bambaşka yerlere evrilen pratikleriniz oldu mu?

• Topluluğunuz olmasa, bugün neye tutunuyorsunuz? Sizi taşıyan şey gerçekten o bağ mı, yoksa onun varsayımı mı?

Eğer yüzeyde bir ilgi varsa ama karşılıklı bir bağlılık yoksa, elinizde gerçek bir topluluk değil, geçici bir kitle olabilir. Gerçek bir toplulukla ise sadece güç vermezsiniz; güç alırsınız. Zor zamanlarda sizi ayakta tutan da, yeni fikirlerin kaynağı olan da bu ilişkidir.

Yaratıcı bir platform olarak kendinizi yalnızca kendi topluluğunuzla ya da fiziksel mekânınızla sınırladığınızda, sistemin bütününü kaçırmanız kaçınılmaz olur. Oysa her platform, yerel bir ekosistemin parçasıdır: kültür kurumları, STK’lar, akademi, belediyeler, özel sektör, diğer platformlar, küçük üreticiler, sivil oluşumlar, informel yapılar ve daha niceleri. Bu aktörlerin konumları, güç ilişkileri, kaynaklara erişim biçimleri ve kültürel kodları, sizin yerinizi de doğrudan etkiler.

Ekosistemi okumak, yalnızca kimlerin ne yaptığını bilmek değil; kendi yapınızın bu sistemdeki boşluklara nasıl temas ettiğini, hangi ihtiyaca nasıl cevap verdiğini, hangi alanlarda görünür ya da dışarıda bırakıldığını anlamaktır. Aynı zamanda sistemde görünmeyenleri — dışarıda kalmış toplulukları, adı geçmeyen yapıları — görünür kılmak da ekosistem okuryazarlığının bir parçasıdır.

Bu farkındalık, yalnızca gözlem değil, konumlandırma yetisini de beraberinde getirir:

• Kendi rolünüzü nasıl tanımlıyorsunuz ve başkaları sizi nasıl görüyor?

• Diğer yapılarla benzerlikleriniz ya da farklarınız neler?

• Siz hangi aşamadasınız ve bu aşamada nasıl bir destek ya da işbirliği gerekiyor?

• Müdahale etmek istediğiniz alanlar için gerekli zemin ve kapasiteye sahip misiniz?

Bu sorular, yalnızca anlamlı işbirliklerini kurmak ya da çatışmaları yönetmek için değil; aynı zamanda sistemin neresine gerçekten dokunduğunuzu görmeniz için de önemlidir.

Yaratıcı platformlar yalnızca bulundukları şehirle ya da ülkeyle sınırlı kalmaz. Pandemi sonrası dijital araçların katkısıyla birçok ulusal ve uluslararası ağda bilgi, deneyim, kaynak ve görünürlük paylaşımı daha da mümkün hâle geldi. Ancak bu ağlara katılım, sadece bir görünürlük stratejisi olmamalı; ortak üretim, kolektif öğrenme ve birlikte savunuculuk için kullanılabilir bir zemin olmalıdır.

Aynı zamanda, bu ağlara katılmak doğru “adrese” erişebilme ve uygun rotaları çizebilme becerisiyle de ilgilidir. Her yaratıcı platformun ihtiyacı ve yolculuğu farklıdır:

• Siz ya da topluluğunuz hangi aşamadasınız?

• Hangi tür destek ya da kaynak sizin için uygun?

• Bu ağlarda sizi temsil eden bir varlık var mı — yoksa sadece siz oradasınız ama topluluğunuz değil mi?

Gerçek bir entegrasyon; yalnızca sizin varlığınızla değil, birlikte çalıştığınız insanların sesiyle de olur. Sizi ağlara taşıyan sorumluluğunuz, o ağlardan topluluğunuza ne taşıdığınızla da ölçülür.

Paydaş Angajman Haritası, hem bugün içinde bulunduğunuz ilişkileri analiz etmek, hem de gelecekte kurmak istediğiniz ilişkilerin niteliklerini düşünebilmek için kullanabileceğiniz bir araçtır. Bu harita, yalnızca kimlerle bağlantıda olduğunuzu değil; bu bağlantıların hangi düzeyde, hangi motivasyonla ve hangi karşılıklılık ilkesiyle kurulduğunu görmenize yardımcı olur.

Bu araç neden önemli?

• Sistem dediğimiz yapı, yalnızca büyük ve merkezi aktörlerden değil, çoğu zaman gözden kaçan, marjinalleştirilen ya da görünmeyen yapılarla birlikte çalışır. Bu harita, kiminle temas ettiğinizi değil, kiminle etme kapasiteniz olduğunu da fark etmenizi sağlar.

• Mevcut ilişkiler, genellikle tarihsel akış içinde sabitlenir; ama bu sabitlik çoğu zaman bilinçli bir stratejiden değil, alışkanlık, kolaylık ya da görünürlük arzusundan kaynaklanabilir. Harita, bu örüntüleri yeniden görmenize alan açar.

• Her platform, bulunduğu bağlama göre farklı biçimlerde ilişki kurar. Bazı yerlerde eş üretim mümkündür; bazı yerlerde sadece bilgilendirme zemini vardır. Bu çeşitliliği anlamak, sadece gerçeklik tespiti değil; gelecekte nereye evrilmek istediğinizi de düşünmeye yardımcı olur.
  

Nasıl Kullanılır?

Aşağıdaki dört adım, bu aracı bir kontrol listesi gibi değil; bir düşünme, yerleştirme ve yeniden konumlandırma çerçevesi olarak kullanmanıza yardımcı olur.

1. Görünür ve Görünmeyen Paydaşları Tanımlamak

İlk adım, yalnızca şu anda ilişki kurduğunuz aktörleri değil, sistem içinde etkilediğiniz veya size etki eden ancak hâlâ temas kurmadığınız yapıları da tanımlamak.

Şunları düşünün:

• Faaliyetlerinizi kimin için, kiminle, kimin sayesinde yürütüyorsunuz?

• Kimlerden doğrudan geri bildirim alıyorsunuz?

• Kimin varlığına alıştınız ama işbirliği potansiyelini hiç sorgulamadınız?

• Aynı alanda hareket eden ancak radarınızın dışında kalmış aktörler kimler olabilir?
  

Bu aşamada özellikle informel yapılar, yerel ağlar, katılımcı grupların temsilcileri, yerel kanaat önderleri gibi çoğu zaman resmî haritalarda yer almayan aktörlere dikkat vermek önemlidir.

2. İlişki Biçimlerini ve Dinamiklerini Anlamak

İkinci adımda amaç, bu ilişkilerin ne kadar canlı, karşılıklı, dönüştürücü ve güvene dayalı olduğunu değerlendirmek.

• İlişkiler nasıl başladı, nasıl devam ediyor?

• Bu temaslar düzenli mi, sezonluk mu, tek seferlik mi?

• Her iki taraf da bu ilişkiden aynı anlamı mı çıkarıyor?

• Siz bu paydaşlardan ne öğreniyorsunuz; onlar sizden ne alıyor?
  

İlişkiler yalnızca proje ortaklığı, sponsorluk ya da katılım düzeyinde değil; kültürel yakınlık, politik pozisyonlanma, duygusal emek gibi görünmeyen katmanlarla da örülür. Bu boyutları da düşünmek, haritanın değerini artırır.

3. Mevcut ve İdeal Angajman Düzeylerini Yerleştirmek

Haritanın merkezine kendinizi alın ve tüm tanımladığınız paydaşları etrafına yerleştirin. Şimdi her bir aktörle ilişkinizin bugünkü düzeyini ve ulaşmak istediğiniz düzeyi ayrı ayrı işaretleyin.

Angajman düzeylerini şöyle düşünebilirsiniz:

• Bilgilendirme: Sadece bilgi geçiyorsunuz, karar süreci paylaşılmıyor.

• Danışma: Geri bildirim alıyorsunuz ama belirleyici sizsiniz.

• Eş Tasarım: Süreçlerin şekillenmesinde birlikte hareket ediyorsunuz.

• Eş Üretim: Uygulamada ortaklık söz konusu.

• Eş Yönetim: Strateji ve yönelimleri birlikte belirliyorsunuz.
  

Bazı ilişkiler sadece bilgi paylaşımı üzerinden ilerleyebilirken, bazıları daha eşitlikçi ve ortak akla dayalı olabilir. Önemli olan, bu düzeyin neden o şekilde kurulduğunu ve değişme potansiyeli taşıyıp taşımadığını sorgulamaktır.

4. Kritik Gözlemler ve Geleceğe Yönelik Sinyaller

Harita tamamlandıktan sonra, geri çekilin ve bütün resmi görün.

• Haritanızda belirli bir aktör türü baskın mı?

• Hiçbir temas kurmadığınız ama sistemin önemli bir parçası olan yapılar fark ettiniz mi?

• Dışarıdan nasıl bir izlenim veriyorsunuz? İçeride bu izlenimi karşılayan bir ilişki pratiği var mı?

• Mevcut ilişkileriniz, platformunuzun dönüşmekte olan misyonuna hizmet ediyor mu?
  

Bu sorular, sizi yalnızca "daha çok bağlantı"ya değil, daha anlamlı ve stratejik ilişkiler ağına yönlendirmeyi hedefler.

Son Söz: Harita, görmek için değil, yerini yeniden düşünmek için kullanılır

Paydaş Angajman Haritası, bir listeleme aracı değil; kendinizi sistem içinde nasıl konumladığınızı, kimlerle bağ kurduğunuzu ve bu bağların zamanla nasıl biçimlendiğini anlamaya dönük bir düşünme alanıdır.

Bazı bağlantılar zayıftır ama gelecekte güçlenebilir. Bazı ilişkiler merkezi görünür ama hareket alanınızı daraltıyor olabilir. Bazı boşluklar, henüz keşfetmediğiniz fırsatlara işaret eder.

Bu harita size yalnızca nerede olduğunuzu değil, nerede durmak istediğinizi de hatırlatır.